Arcyświątkarz Wowro

Do 4 września 2022 roku w budynku Centrum Scenografii Polskiej w Muzeum Śląskim w Katowicach prezentowana jest wystawa „Arcyświątkarz Wowro”.

Mieliśmy przyjemność oglądać twórczość Jędrzeja Wawry (1864–1937), znanego pod gwarową wersją nazwiska Wowro.
Tego niezwykłego artystę za życia okrzyknięto ostatnim „świątkarzem beskidzkim”, „snycerzem bogów”, a nawet „arcyświątkarzem”. Emil Zegadłowicz pisał o nim, że jest „najszczerszym polskim artystą” oraz stawiał go w rzędzie największych rzeźbiarzy obok Wita Stwosza czy Ksawerego Dunikowskiego. Wawro był jednym z najpopularniejszych twórców ludowych okresu międzywojnia – to nie tylko utalentowany rzeźbiarz, ale również drzeworytnik i gawędziarz, a jednocześnie analfabeta żyjący w skrajnej biedzie, którego największym bogactwem były: talent oraz wyobraźnia. Cytując za Tadeuszem Sewerynem, można rzec, że był to „człowiek prosty, niepiśmienny, ale nie analfabeta duchowy” – czytamy na stronie Muzeum Śląskiego.

Jędrzej Wowro, w literaturze także Wawro (ur. 13 listopada 1864 w Gorzeniu Dolnym, zm. 21 listopada 1937 tamże) − polski rzeźbiarz ludowy okresu międzywojennego, świątkarz, snycerz. [… ] Od najmłodszych lat pracował. Nie chodził do szkoły i do końca życia został analfabetą. W wieku siedemnastu lat opuścił dom szukając pracy. Pracował w kopalniach węgla w Ostrowie i Karwinie. Po wypadku, gdy został zasypany i z trudem odratowany, wrócił do Gorzenia. Ożenił się z Marią Guzek z Choczni. Żona potrafiła czytać i dzięki niej Wowro poznał żywoty świętych. Postacie świętych będą częstymi tematami jego rzeźb. Rzeźbił od dawna, ale tylko wtedy, gdy przebywał w Gorzeniu. W tym czasie pracował w Wadowicach w papierni, a następnie jako drwal. Po śmierci ojca przejął gospodarstwo, ale znów był zmuszony podjąć pracę w kopalni na Śląsku. Po kolejnym wypadku wrócił do Gorzenia. W 1904 zmarła mu żona. Po roku ożenił się z Marianną Kołek. Wiele lat ciężkiej pracy i przebyte wypadki spowodowały, że Wowro nie mógł już ciężko pracować fizycznie. Coraz więcej czasu poświęcał rzeźbiarstwu. W roku 1923 żona zaniosła jego rzeźby do dworu Emila Zegadłowicza, chcąc je sprzedać. Był to przełomowy moment w jego życiu. Twórczość Wowry, ale i sama postać artysty zafascynowały Zegadłowicza. Tworząc pierwszą kolekcję rzeźb Wowry, zachęcał swoich licznych gości do ich kupowania. Kontakty Wowry z takimi artystami jak Franciszek Suknarowski, Jan Hrynkowski, Jerzy Hulewicz owocowały obustronnymi inspiracjami. W latach 1925-1933 wykonał na zamówienie Zegadłowicza dwadzieścia drzeworytów, które zostały wydane drukiem. Rzeźby artysty znalazły się na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu, oraz na wystawach światowych w Paryżu i Stanach Zjednoczonych. W roku 1935 na dożynkach w Spale Jędrzej Wowro wręczył osobiście prezydentowi Mościckiemu wykonaną przez siebie figurę Chrystusa Frasobliwego. Pod koniec życia wiele chorował. Zmarł w wieku 73 lat w Gorzeniu Dolnym. Został pochowany na wadowickim cmentarzu. [Wikipedia]

Wypowiadał się w klocku lipiny i snuciu legend pachnących fiorettami świętofranciszkańskiej łąki, ale twórczość jego jednym płynęła łożyskiem. Legendy jego są bowiem treścią, a rzeźby formą tych samych uczuć – pisze Tadeusz Seweryn, autor książki „Świątkarz Powsinoga” której lekturę polecamy Państwu serdecznie.

Wystawa ma w swoich założeniach promować kolekcję Działu Etnografii Muzeum Śląskiego, w której znajdują się cenne i unikalne nabytki w postaci 17 rzeźb Jędrzeja Wawry pozyskanych w 2020 roku z rodzinnych zbiorów krakowskiego kolekcjonera Władysława Horbackiego. Zachwycony świątkami Wawry, ale też samym twórcą kolekcjoner pozostawał z rzeźbiarzem w bliskiej relacji. Rzeźby, które nabył od artysty, przez wiele lat zdobiły jego mieszkanie, by po prawie stu latach trafić do Muzeum Śląskiego w Katowicach. Zbieg okoliczności sprawił, że rok po zakupieniu kolekcji Horbackiego Muzeum Śląskie odzyskało etnograficzne zbiory z przedwojennej kolekcji Muzeum Śląskiego. Wśród nich znalazły się również rzeźby, klocki i odbitki drzeworytnicze Jędrzeja Wawry.

Na wystawie można zobaczyć prace twórcy z kolekcji Muzeum Śląskiego w Katowicach oraz eksponaty i fotografie archiwalne użyczone przez inne instytucje. Wystawie towarzyszy prezentacja e-wystawy pt. Jędrzej Wawro – drzeworytnik mimo woli przygotowana przez Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie.

Warto dodać iż prezentowane obiekty pochodzą ze zbiorów: Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej, Muzeum Fotografii w Krakowie i Muzeum Śląskiego w Katowicach.

Zapraszamy!

PRACE:

Arcyświątkarz Wowro, foto